Marmara Depremi Özel: Afet Kültürü ve Afet Hemşireliği

”Üstümde sert moloz,

Bir varız bir yokuz.

En sessiz anlarımda yanımda K-9.

Çekin beni bu enkazdan.”

sözlerinin dilimize dolandığı bir gün; 17 Ağustos. Tam 23 yıl önce bir gece vakti aniden baskın yapan bir düşman; Marmara Depremi! Evlerin duvarları, temelleri yerle bir olurken binlerce ışık söndü. Senelerce etkisi sürecek bir tarih kazındı hepimizin duvarlarına, anıtlar gibi.

Afetleri önleyemiyoruz. Fakat kolektif bir bilinç ile kayıpları azaltmak mümkün. Doğa, kendimizi kocaman hissettiğimiz bir anda bize acı bir yerden vuruyor. Aslında hayatın içinde var olan bir gerçeği -depremi- unutuyoruz. Bir tarih olarak hafızamızda kalıyor. Maalesef. Bireysel olarak afetlere karşı farkındalık geliştirmemiz gerekiyor. Fakat bu yeterli değil. Kolektif bir bilinç geliştirmedikçe 26 Aralık’lar (1939, Erzincan), 17 Ağustos’lar (1999, Marmara), 23 Ekim’ler (2011, Van), 24 Ocak’lar (2020, Elazığ), 30 Ekim’ler (2020, İzmir) ve daha onlarcası bitmeyecek. Deprem, bir gerçek. Kaçamayacağımız bir gerçek.

Deprem, sel, heyelan gibi doğal afetlerde bir kültür oluşturmaz gerekiyor. Ve toplum eğitiminde önemli bir role sahip olan hemşirelerin burada önemli bir görevi olduğunu da unutmamak gerekiyor. Hemşireler, sadece olay sonrasında sağlık hizmetlerinin devam etmesi ve acil sağlık problemlerinin giderilmesinde sorumlu değiller. Afet kültürünün ve bilincinin oluşturulmasında da rol üstleniyorlar. Birinci basamak sağlık hizmetlerinde koruyucu hizmetlerin önemini vurgularken, afetler için de aynı perspektiften bakmak gerekiyor. Deprem gibi doğal afetlerin toplum ve birey üzerindeki etkilerinin en aza indirilmesi için hemşirelerin afet yönetimi sırasındaki rolleri hayatı önem taşıyor.

Afet kültürü, afetler ile ilgili en doğru bilgiye sahip olmak ve bu bilgiyi çevreye aktararak afet sürecini yönetmekle alakalıdır. Toplumun afet kültürünün gelişmesi için başta yöneticiler olmak üzere pek çok organizmaya büyük sorumluluk düşüyor. Başlıkta bahsettiğimiz üzere bu sorumluluğu paylaşan gruplardan biri de hiç şüphesiz hemşirelerdir. Burada devreye ‘afet hemşireliği’ kavramı giriyor. Afet hemşireliği; uluslararası literatürde “Disaster Nursing” olarak geçer ve Kırım Savaşı ile birlikte Florence Nightingale ile başladığı kabul edilir. Afet hemşiresinin kendisinden beklenen hizmeti verebilmesi için rol ve sorumlulukları, eğitimi, hizmet kapsamı ve afet hemşireliği alanındaki birçok konuda bilgi sahibi olması gerekmektedir. Yaşanan pek çok afet ve kitlesel olay, hemşirelerin afet kültürü ve yönetimindeki gerekliliği gözler önüne sermektedir. Hemşirelerin, kurumsal risk değerlendirmesi, afet planlarının hazırlanması, uygulanması, değerlendirilmesi ve güncellenmesi çalışmalarının tümünde yer alması gerekmektedir.

Topluma afet kültürünü aşılamaktan bahsederken, burada rol ve sorumluluğu bulunan herkesin öncelikle bireysel farkındalığa ulaşması gerekiyor. Bu yüzden tüm hemşirelerin afetler ile başa çıkma konusunda eğitilmesi kaçınılmaz bir gerçek olarak karşımıza çıkıyor. Hemşirelik müfredatına ‘afet yönetimi’ gibi derslerin eklenmesinin yanı sıra AFAD, UMKE gibi kuruluşlarda hemşirelerin aktif rol alması da gün geçtikçe önemini arttırıyor. Mesleki sorumluluk bilincinde sorulması gereken ilk soru; ‘Ben afetlere ne kadar hazırım?’ sorusu olmalıdır. Sahi siz soruyor musunuz kendinize, ne kadar hazırsınız. Ben yazıyı kaleme almaya karar verdiğim süreçte bu soruyu kendime sürekli sordum. Sandığım kadar hazır olmadığımı düşünerek kendimi eleştiriyor ve hemşire kimliğimin yanında bir toplum gönüllüsü olarak şuraya sizler için bir link bırakıyorum. AFAD Gönüllü sistemine katılarak, kendi farkındalığınızı destekleyebilirsiniz:

https://gonullu.afad.gov.tr/

Sağlıcakla kalın.

Kaynaklar:

1. Bektaş Akpınar, N. & Aşkın Ceran, M. (2020). Afetlere ilgili güncel yaklaşımlar ve afet hemşiresinin rol ve sorumlulukları. Paramedik ve Acil Sağlık Hizmetleri Dergisi, 1(1), 28-40. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1114494
2. Demirbaş, H. Sezer, A. & Ergun, A. (2013). Afet yönetiminde halk sağlığı hemşiresinin rol ve sorumlulukları. N. Hem. Dergisi, 21(2), 122-128. https://fnjn.org/Content/files/sayilar/162/Afet%20Y__netiminde%20Halk%20Sa__l______%20Hem__iresinin%20Rol%20ve%20Sorumluluklar__%5B%23112445%5D-95205.pdf
3. Kalanlar, B. & Kubilay, G. (2015). Afet hemşireliği eğitimi ve afet öncesinde afet hemşiresinin görevleri. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi, 8(2), 77-85. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/753238