Merhamet Etmenin Ağırlığı: Hemşirelerde Merhamet Yorgunluğu

• Merhamet yorgunluğu

Merhamet yorgunluğu, bakım vericinin başkalarına empati kurma ve bakım verme isteği ile becerisi ve enerjisinde yaygın azalmaya neden olan fiziksel, duygusal, sosyal ve ruhsal anlamda tükenme olarak tanımlanmaktadır. Merhamet yorgunluğu, bakım vericiyi kendi durumu ya da yaşamı konusunda yorgun, bunalmış, çaresiz ve umutsuz hale getirebilir. Özellikle uzun süre acı çeken bireylerle çalışan kişilerin beklenmedik bir şekilde kendilerini acı çekmiş bir halde bulduklarına dikkat çekilmektedir . Hemşireler hastaların travma, acı ile ağrılarına merhamet göstermeleri, empati kurmaları ve hastaların travmalarına uzun süre maruz kalmaları sonucunda merhamet yorgunluğunu yoğun olarak yaşarlar. Merhamet yorgunluğu bakım ilişkisinin doğal bir sonucu olarak hemşirelik bakımının bedeli şeklinde ifade edilmektedir.

• Merhamet Yorgunluğunun Nedenleri

Merhamet yorgunluğu iki kişi arasındaki bakımın doğal bir sonucu olarak tanımlanmaktadır. Hemşireler sorumlulukları altındaki hasta, yaralı, travma geçirmiş, ağrı ve acı çeken güçsüz bireylere merhametli bir şekilde bakım verme görevine sahiptir. Birçok faktör hemşirelerin duygusal açıdan iyi olma halini ve merhametli bakım verme yeterliliğini etkiler. Pek çok farklı uzmanlık alanında çalışan hemşireler ise mesleğine bağlı stres konusunda savunmasızdır. Aynı zamanda, insanın kendisini başkalarının acılarından tecrit edebilmesi de çok zordur. Travmaya uğramış ve yıkıcı yaralanmalara maruz kalan hastaların bakımıyla ilgilenmek, hastalarla yakından iletişim içinde olmak ve onlarla aşırı özdeşleşmenin sonucunda, duygusal uzaklaşmadan tamamen çökmeye kadar birçok reaksiyonun ortaya çıkmasına neden olabilir. Hastaya aşırı derecede yakın ya da uzak durmak, hemşirenin hastaya yardım etme yetisini engelleyebilir . Bu durum aslında çok önemli bir konudur. Çünkü hemşireleri alanlarında iyi yapan sadece beceri ve bilgi değil; aynı zamanda hastaları ile kurdukları bakım ilişkisinin kalitesi ve empati kurma yeteneğidir. (Tablo1 ‘de Merhamet Yorgunluğunu Tetikleyen Faktörlere yer verilmiştir .)

TABLO 1:

• MERHAMET YORGUNLUĞUNUN BELİRTİLERİ

Araştırmacılar arasında belirtilerin sınıflandırılmasında farklılıklar olmakla birlikte, konuyla ilgili temel modeli ortaya atan  Figley merhamet yorgunluğu belirtilerini yedi grupta incelemektedir:

• Bilişsel Belirtiler: Düşük konsantrasyon, düşük benlik saygısı, apati, rijidite, desoryantasyon, mükemmeliyetçilik, travma ile aşırı ilgilenme, başkasına ya da kendine zarar verme düşüncesi
• Duygusal Belirtiler: Güçsüzlük, suçluluk, öfke, hayatta kalma suçluluğu, içe kapanma, uyuşukluk/hissizlik, korku, çaresizlik, üzüntü, depresyon, duygulanımda değişim, enerjide azalma, artan hassasiyet/alınganlık
• Davranışsal Belirtiler: Sabırsızlık, içe kapanma, karamsarlık/huysuzluk, gerileme, uyku bölünmeleri, kabuslar, iştahta değişim, aşırı uyanıklık hali, artmış irkilme tepkisi, kazaya eğilim, kolayca bir şeyleri kaybetme
• Spiritüel Belirtiler: Hayatın anlamını sorgulama, amaçların yitirilmesi, yaygın umutsuzluk, tanrıya öfke, dini inançları sorgulama, yüce gücün varlığına inançta kayıp, artmış şüphecilik
• Kişisel İlişkilere Ait Belirtiler: İçe kapanma, yakınlık ve cinselliğe ilgide azalma, güvensizlik, diğerlerinden kendini izole etme, eş/ebeveyn olarak aşırı korumacılık, hoşgörü azalması/tahammülsüzlük, yalnızlık, kişilerarası bağlarda zayıflama/azalma
• Fiziksel Belirtiler: Şok, terleme, hızlı solunum, kalp hızında artış, soluk alıp vermede güçlük, baş, mide, eklem ve kas ağrıları, baş dönmesi, desoryantasyon, tıbbi kaygılarda artış, bozulmuş bağışıklık sistemi, somatik şikayetler
• İş Performansına Ait Belirtiler: Demoralizasyon, düşük motivasyon, görev almaktan kaçınma, ayrıntılar hakkında takıntılar, yineleyici düşünme, apati, mesleğe dair olumsuz düşünceler, görünüşe özenin azalması, tarafsızlık, düşük iş ve iletişim kalitesi, personel ile çatışma, işe devamsızlık, yorgunluk ve sinirlilik, meslektaşlarından uzak durma/çekilme gibi belirtiler olduğu ortaya konmuştur.
• Merhamet Yorgunluğunun Yönetimi ve Tedavisi

SONUÇ

Başka insanlara olumlu ve erdemli bir yönelme davranışı olan merhamet, hemşire ile hasta arasındaki bakım ilişkisinde önemli bir değerdir. İnsanın bakımında merhamet ve empati gibi öğeler lüks değildir, aslında birer zorunluluktur. Empati ve merhamet olmadan insancıl bir bakım sunulamaz. Oysa hemşirelik bakımının özellikle duygusal manada bedeli merhamet yorgunluğu ile ifade edilmektedir. Merhamet yorgunluğunun hem hemşire ve mesleği, hem de hasta üzerinde olumsuz etkileri olmaktadır. Hastalık seviyesi çok ilerlemiş ve ilgiye muhtaç hastalara ve ailelerine bakım verecek hemşire bulmada sıkıntı yaşandığı için, yöneticilerin ve araştırmacıların hemşireler üzerindeki merhamet yorgunluğu gibi duygusal etkileri ele almaları gerekir. Merhamet rahatsızlığı ve merhamet stresinin erken aşamalarında merhamet yorgunluğuna karşı önlemler alınmaz ve hastasına özverili bakım sağlayan hemşireler desteklenmez ise merhamet işlevsellik seviyesinin yeniden elde edilmesi çok zordur. Hemşirelik mesleği temelde merhametli ve hastalarına ilgili hemşirelere ihtiyaç duyduğu için merhamet yorgunluğu hemşirelik için vahim bir durumdur. Fakat ülkemizde hemşirelikte merhamet yorgunluğu kavramı yeterince gün yüzüne çıkarılmamıştır. Kaliteli hasta bakımını geliştirmek, hasta ve çalışan memnuniyetini artırmak, mesleki bağlılığı devam ettirmek için merhamet yorgunluğu eğitimleri verilmeli, önleme ve tedavi etme programları oluşturulmalı, hemşirelere öz-bakımlarını geliştirecek imkanlar sağlanmalıdır.

KAYNAKÇA

• Yılmaz, G., & Üstün, B. (2018). Hemşirelerde profesyonel yaşam kalitesi: Merhamet memnuniyeti ve merhamet yorgunluğu. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi, 9(3), 205-211.
• Şirin, M., & Yurttaş, A. (2015). Hemşirelik bakımının bedeli: merhamet yorgunluğu. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 8(2), 123-130.
• GÖK, G. A. (2015). MERHAMET ETMENİN DAYANILMAZ AĞIRLIĞI: HEMŞİRELERDE MERHAMET YORGUNLUĞU. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20(2), 299-313.
• DİKMEN, Y., & AYDIN, Y. (2016). Hemşirelerde Merhamet Yorgunluğu: Ne? Nasıl? Ne Yapmalı?. Journal of human rhythm, 2(1).