Ebeveynlerin Çocuk Yetiştirme Davranış ve Tutumları

Birey üzerinde ilk ve en önemli etki bulunduğu çevresi ve ailesidir. Özellikle de anne ve babasıdır. Ebeveynlerin tutumları, doğum öncesinden itibaren bireyi etkilemekte ve doğum sonrası hayatını şekillendirmektedir. Ebeveyn tutum ve davranışları, bireyin hayatı tanımasını sağlamak ve çevresiyle ilişkilerini belirlemekle birlikte sosyal yaşamı ve okul başarısı gibi etkenleri etkilemektedir. Yaşamın her döneminde etkisi farklı olmakla birlikte çocuğun zihinsel, dil, motor, sosyal, duygusal gelişimi ve kişilik gelişimi de ebeveyn tutumlarından etkilenmektedir (Demir, 2015).

Annelerin çocuk yetiştirme tutumları özellikle kişilik gelişiminin temellerinin atıldığı okul öncesi dönemde önemli rol oynamaktadır. Annelerin hoşgörülü, dinlemeyi ve açıklamayı benimseyen tutumları çocuğun girişimciliğini destekler. Bu dönemde anne-babayla özdeşim kurularak, anne-babanın tutumları çocuk tarafından model alınır (Fivush ve Haden, 2005; Laible ve Song, 2006). Anne ve babalar çocuklarını yetiştirirken farklı tutumlar gösterirler. Bu tutumlar genel anlamda; aşırı koruyucu, baskıcı ve otoriter, ilgisiz, izin verici ve demokratik tutum şeklindedir (Yalçın ve Tümüklü, 2011; Günalp, 2007). Aşırı koruyucu tutumda ebeveynler sürekli çocuğu denetler ve çocuğun bağımsız bir birey olarak gelişmesini engellerler. Bu durum kişinin yaşamının geri kalanında insiyatif almaması neden olacaktır (Çavuşoğlu, 2013). Baskıcı ve otoriter tutumda ebeveynler çocuktan kendilerinin uygun gördüğü gibi davranmalarını isterler. Baskıcı aile ortamında büyüyen çocuklarda ise başarsızlık korkusu, iç denetim eksikliği gibi bir takım sonuçları ortaya çıkma durumu söz konusu olacakatır. İlgisiz tutumda ebeveynler çocukla ilgilenmez ve çocuğun ihtiyaçlarını karşılamazlar. Erken dönemde çocukta dil gelişiminde gerilik,konuşma noktasında sıkıntılar ortaya çıkarken, bu durum çocuğun sosyal çevre de kabul görmemesine neden olabilir. İzin verici tutumda ise çocuğa çok fazla özgürlük tanır ve sonucunda çocuğu kontrol altına alamazlar. Demokratik tutum sergileyen ebeveynler ise çocuğun uygun olmayan davranışlarını açıklar ve gerektiğinde bu kurallara uymasını ister. Bu tutumlar içinde demokratik anne-baba tutumu, çocuk için en uygun olan tutumdur. Bu tutumda büyüyen çocuklar, sağlıklı bir kişilik yapısı geliştirirler. Duygu ve düşüncelerini ifade edebilen,özgüvenli ve sosyal bir birey olma yolunda adım atacaklardır (Sezer, 2010). Bireyin kişiliği doğumdan başlayarak tüm yaşamı süresince toplumsal kurumlardaki yaşantılarla şekillenir. Anne-babanın çocuk yetiştirme tutumları birçok sosyal ve çevresel etkenden daha önemli olup çocuğun sosyal, duygusal ve bilişsel gelişimini etkiler. Ailenin sosyokültürel yapısının, ebeveynlerin çocuk yetiştirme değer ve inançlarını etkileyen önemli bir etmen olduğu kabul edilmektedir. Farklı toplumlarda anne-babanın çocuk yetiştirme tutumları arasında farklılıklar olması, kültürel değerlerle açıklanabilir (Şanlı ve Öztürk, 2015).

Çocuklar gelişim süreci içinde sürekli kendisini, çevresine kabul ettirmeye çabalarlar. Çocuğun tüm davranışları kendini kabul ettirmeye yöneliktir. Çocuklarda çok doğal bir şekilde kendisi için önemli olan konularda dikkatlice dinlenmek ve empati kurulmasını beklerler. Eğer bu gerçekleşmezse, çocuk karşı koyarak, başkaldırarak kendi varlığını kabul ettirmeye çalışır. Bu durumda ebeveynler dikkatli olmalı ve etkin dinlemeyi sağlamalıdır. Toplumumuzda hakim görüş sorunlu ebeveyn yoktur sorunlu çocuk vardır. Hatta sorunlu anne/baba-çocuk ilişkisi bile yoktur. Yaşam içinde çoğu ilişkide çatışmaları önlemek için değişmemiz gerekliliğinin farkında olmamıza rağmen çocuk için değişmeye gelince malesef istenen yada planlanan şekilde ilerlemeyebiliyor.

KAYNAKLAR:

1. Demir S. (2015). Ebeveyn yetkinliğinin demografik değişkenler açısından incelenmesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(29): 133-148.
2. Fivush R, Haden AC. (2005). Autobiographical Memory and the Construction of a Narrative Self: Developmental and Cultural Perspectives. Mahwah: Lawrence Erlbaum Associates.
3. Laible D, Song J. (2006). Constructing emotional and relational understanding: The role of affect and mother-child discourse. Merrill-Palmer Quarterly, 52(1):44-69.
4. Günalp A. (2007). Farklı anne baba tutumlarının okul öncesi eğitim çağındaki çocukların özgüven duygusunun gelişimine etkisi (Aksaray ili örneği): Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
5. Çavuşoğlu H.(2013). Çocuk Sağlığı Hemşireliği. Cilt 1, Genişletilmiş 11. Baskı, Sistem Ofset Basımevi, Ankara, s. 19- 21.
6. Sezer Ö. (2010). Ergenlerin kendilik algılarının anne baba tutumları ve bazı faktörlerle İlişkisi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7(1):1-19.
7. Şanlı D, Öztürk C. (2015). Anne Babaların Çocuk Yetiştirme Tutumları ve Tutumlar Üzerine Kültürün Etkisi, Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 8(1), 240 – 246